Recording: Zwaartekracht – Edgar Allan Poe en het Spook van Delft
‘
Edgar Allan Poe en het Spook van Delft
De Zwaartekracht is zo oud als het universum. Het is een van de grootste ‘zekerheden’ van de mens, naast de uiteindelijke dood en de belastingdienst. Maar met deze knipoog naar de bevestiging in Delft onlangs van de ‘spooky action at a distance’ – waar Einstein van gruwelde – gaan we dieper in op de wereld van Edgar Allan Poe. Koren op de molen dus van beta’s die ook van literatuur houden, maar ook een schitterende illustratie hoe alles met elkaar is verbonden.
En de Zwaartekracht is hot! Afgelopen week kwam geleerden met nieuwe inzichten over de zwaartekracht.
Maar wat heeft Poe te maken met Zwaartekracht en Einstein? Veel!
Hoewel Poe vooral beroemd is vanwege zijn literaire werken meent Poe-kenner René van Slooten (chemicus) dat hij buitengewone visionaire ideeën had over filosofie en wetenschap. Bovendien zegt van Slooten, heeft hij die verwerkt in zijn literatuur.
In Eureka. An essay on the material and spiritual universe (1848) betoogt Poe dat de zwaartekracht geen fundamentele natuurkracht is (!) maar een samengesteld effect, dat niet is gebonden aan de snelheid van het licht. Dat lijkt in tegenspraak met de gangbare natuurkundige opvatting, die zijn oorsprong vindt bij Albert Einstein: niets kan de lichtsnelheid overtreffen. Maar dankzij het recente onderzoek van natuurkundige Erik Verlinde (1962) wordt de juistheid van Einsteins theorie nu betwijfeld. Verlinde vermoedt namelijk dat de zwaartekracht geen fundamentele, maar een samengestelde kracht is, een theorie waarvoor hij in 2011 de Spinozaprijs ontving. Verlinde stelde een zeer elegant wiskundig model op om zijn theorie te bekrachtigen. Het model toont op een originele manier hoe de zwaartekrachtswet van Newton is af te leiden. Volgens van Slooten, die Eureka in het Nederlands vertaalde, verwoordt de natuurkundige daarmee precies hetzelfde idee dat Poe 150 jaar geleden reeds opperde!
Van Slooten is er van overtuigd dat veel grote natuurkundigen, of ze dat toegeven of niet, zich hebben laten inspireren door Poe. En daarmee moeten we Poe niet alleen eren, maar ook bestuderen.
Het werk van Poe geeft vier kenmerken van de zwaartekracht, zegt van Slooten: de zwaartekracht is geen fundamentele natuurkracht, zij ontstaat uit een diepere wisselwerking tussen fundamentele deeltjes, zij werkt instantaan en wordt overgebracht via een niet-materieel veld. Al die vier kenmerken zijn bij Verlinde terug te vinden. Zij zijn overigens geheel in strijd met Einsteins relativiteitstheorie. Einstein was dan ook niet blij toen hij in 1940 met Eureka werd geconfronteerd. Hij heeft er alles aan gedaan om het werk te begraven, en helaas met succes, zegt van Slooten.
Ook op wiskundig vlak was Poe zijn tijd vooruit. Poe besefte dat de wiskunde van zijn tijd niet ver genoeg was ontwikkeld om een dynamisch heelal te beschrijven. Hij geeft zelfs precies aan waar de schoen wringt: het vijfde axioma van Euclides, het zogenaamde ‘paralellenpostulaat’, dat zegt dat twee evenwijdige lijnen elkaar nooit kunnen snijden. Door juist dat axioma overboord te gooien, konden latere wiskundigen de niet-euclidische meetkunde ontwikkelen voor een gekromde ruimte, waarop Einstein vervolgens weer de hele relativiteitstheorie baseerde.’
Van Slooten daagt Delftenaren uit: ‘Iemand die een simpel idee heeft hoe je kunt aantonen of de zwaartekracht met de lichtsnelheid of juist instantaan werkt, krijgt direct een Nobelprijs. Er ligt dus een leuke uitdaging!’ En Delft verlangt al weer zo lang naar die Nobelprijs. Poe is verplichte kost voor (phD)studenten met ambities dus!
Interessante websites:
www.eapoe.org (van de Poe Society of Baltimore. Hierop zijn alle werken van Poe te vinden plus nog een heleboel informatie over zijn leven).
www.poe-eureka.com (speciaal voor Eureka, waar van Slooten aan meewerkt).
www.poedecoder.com (veel interessante interpretaties van Poe’s werk, ook veel aandacht voor Eureka)
http://baltimorepostexaminer.com (internetkrant die veel aan Poe doet, omdat de hoofdredacteur een fan is en Baltimore de ‘Poe stad’ van Amerika. Veel essays van Poe deskundigen over de hele wereld, waaronder die van van Slooten).
Rene van Slooten is chemisch technoloog en Poe-kenner. Hij heeft een directe link als zoon van een briljante Delftse ingenieur (elektrotechniek (1928), cum laude proefschrift (1946), met ruim 40 octrooien en belangstelling voor astronomie) die werkte op het beroemde Philips NatLab.
