Een van de grootste mysteries van de schepping is nog altijd de geest, ofwel het bewustzijn. Alle groten der aarde braken er hun brein over en hoewel de wetenschap best wel wat uitspraken durft te doen over het bewustzijn – immers er zijn allerlei dingen te meten – is er nog steeds geen definitief oordeel. Zijn we stof en hebben we toevallig een geest, een bewustzijn? Of zijn we geest en hebben we een lichaam om mee te werken in onze 3-D ruimte-tijd-dimensie?

De lezing – en het boek onder dezelfde naam – van medicus Arie Bos, gaat over de samenhang tussen stof en geest. Het is in de wetenschap overwegend gebruikelijk de mens geheel te verklaren vanuit de stof. Anderen, de ‘spirituelen’, zijn vaak alleen geïnteresseerd in de geest, die de stof naar zijn hand zou kunnen zetten. Bos betoogt dat beide benaderingen  eenzijdig zijn en ieder uiteindelijk leiden naar een extreme kijk op het menselijke leven en de cultuur.

Maar, wetenschapper of niet, mensen leven nu eenmaal in een wereld waarin zij graag de samenhang willen verklaren. Op de zoektocht naar die verklaring komen we vragen tegen als: wat is het verschil tussen dieren, de vroegste mensachtigen, de Neanderthaler en de moderne mens ? Wat is leven eigenlijk en wat is dood? Bepaalt DNA volledig wie wij zijn? Is seks nodig voor het voortbestaan van het leven?  Waar zit het ‘ik’ eigenlijk? Is er bewustzijn mogelijk zonder hersenen? Bijvoorbeeld zoals bij bijna-dood-ervaringen? Hebben dieren ook een bewustzijn? Of planten? Zouden wij vrij kunnen handelen als we alleen maar stof zouden zijn? Kan de mens uiteindelijk ook zelf leven creëren? Zijn robots straks gelijk aan mensen? Arie Bos probeert samenhangen aan te tonen en te verklaren. Deze zoektocht kan onze opvattingen over de menselijke natuur ten goede komen.

Ook voor bouwers bij uitstek – ingenieurs – is het begrijpen van de (eigen) geest, datgene dat voelt, ervaart, bespiegelt, van groot belang. Van belang om rekenschap af te kunnen leggen over het gecreëerde. Om de controle te behouden over de krachten van de (eigen) natuur. De samenhang tussen het ik, de ander en de hele planeet, wordt door ingenieurs – en hen die opdrachten geven – op veel momenten slecht begrepen. Op die manier kan techniek – creaties van de geest in de stof – ontaarden. Er is dan geen samenhang meer tussen wat mogelijk is en wat nog wenselijk is.

Het is en blijft een delicate balans, de mens en zijn omgeving. Als de mens zichzelf niet begrijpt en niet zijn plaats in het geheel kan dat verstrekkende gevolgen hebben. Daarentegen, hoewel het doorslaan naar het ene gaat altijd ten koste gaat van het andere, kan dat wel een zeer noodzakelijk stap zijn in het evolutionaire proces. Als de lessen maar geleerd worden.

Waar gaat het naar toe met de menselijke geest?

Arie Bos is huisarts in Amsterdam Centrum en leidt huisartsen op aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. Hij was oprichter en voorzitter van Buddy-organisatie ‘Metgezel’ voor mensen met aids. Hij doceert wetenschapsfilosofie aan medisch studenten aan het Utrechts Medisch Centrum. Hij is auteur van vele artikelen in vele tijdschriften en schreef ‘Hoe de stof de geest kreeg’ (2010) en ‘Mijn brein denkt niet, ik wel’ (2014).